Kâdirîlik Kimindir?
Tarihsel Köken ve Kurucusu
Kâdirîlik ya da diğer adıyla Kâdiriyye, İslam tasavvuf dünyasının en eski ve yaygın tarikâtlarından biridir. Bu tarikâtın kurucusu olarak kabul edilen kişi Abdülkâdir Geylânî’dir. Geylânî, 1077 yılında İran‑Hazar Denizi güneyindeki Gîlân (Geylân) bölgesinde dünyaya gelmiş, Bağdat’ta eğitim görmüş ve 1166 ya da 1167 yılında vefat etmiştir. :contentReference[oaicite:2]{index=2}
Geylânî’nin bilimsel ilim neşesi ile tasavvufî hayatı birleştirerek oluşturduğu yol, Kitap ve Sünnet çerçevesinde şekillenen bir tarikat anlayışına dayanır. :contentReference[oaicite:3]{index=3}
Tarikât‑silsilesi bakımından da, Kâdiriyye’nin geriye doğru Ali bin Ebu Talib’e dayandığı ve bu şekilde hem Şiî hem de Sünnî geleneklerin ilgi alanına girdiği belirtilmektedir. :contentReference[oaicite:5]{index=5}
Tarikâtın Yayılımı ve Özellikleri
Kâdiriyye, Geylânî’nin etrafında oluşan talebe grubu tarafından hızla yayılmıştır. Bağdat’tan başlayıp Suriye, Arap Yarımadası, Kuzey Afrika’dan Orta Asya’ya, Balkanlar’a kadar geniş bir coğrafyaya ulaşmıştır. :contentReference[oaicite:6]{index=6}
Tarikât, özellikle “cehri” yani yüksek sesle yapılan zikirleriyle tanınır. Zikir sırasında toplulukça “Allah”, “Hû” gibi esmalar zikredilir; kimi zaman oturarak, kimi zaman ayakta halka biçimiyle yapılır. :contentReference[oaicite:7]{index=7}
Anadolu’daki yayılımı da dikkat çekicidir. Örneğin, Anadolu’ya ilk defa 15. yüzyılda jenerik olarak Eşrefoğlu Rûmî vasıtasıyla giriş yapmış, 17. yüzyılda İsmâil Rûmî’nin İstanbul‑Tophane’de merkezi bir tekke kurmasıyla önemli bir yer edinmiştir. :contentReference[oaicite:10]{index=10}
Kolları arasında Esedîye, İseviye, Hilâliye, Garibiye, Hâlisiyye, Eşrefiyye, Rûmiyye gibi şubeler sayılmaktadır. :contentReference[oaicite:11]{index=11}
Kâdirîlik Kime Aittir?
Kimlik ve Gelenek Bağlamında
Bu soru birkaç yönden ele alınabilir: birincisi kurucusuna ait olması, ikincisi tarikâtın uygun geleneklere bağlılığı, üçüncüsü ise günümüzdeki mensuplarına aitliği.
– Kâdirîlik, kurucu olarak Abdülkâdir Geylânî’ye atfedilir; yani tarikât o şahsın adıyla anılır.
– Geleneksel olarak Sünnî mezhebine mensup olarak bilinse de, Anadolu’da bazı kolları Alevî‑Bektaşî etkilerle iç içe geçmiştir. Örneğin bazı kaynaklarda “Alevî‑Bâtınî” nitelemeleri de görülmektedir. :contentReference[oaicite:12]{index=12}
– Günümüzde ise Kâdirîlik, mensupları tarafından sürdürülen bir tarikâtsal yol olduğu için “kime ait” sorusu “kim izliyor, kim bağlı” sorusuyla eşdeğer olabilir. Yani, Kâdirîlik hem tarihsel kökeni ve kurucusu itibarıyla Geylânî’ye ait, hem de bugün mensuplarına ve takipçilerine ait bir tasavvufi gelenektir.
Akademik Tartışmalar ve Güncel Yaklaşımlar
Akademik literatürde Kâdirîlik üzerine tartışmalar birkaç başlıkta yoğunlaşır:
– Tarikâtın erken devrede oluşumu: Bazı araştırmacılar Kâdirî’nin “ilk” tarikât olduğu yönünde görüş bildirirken, bu iddialar “en eski” anlamında farklı yorumlara açıktır. :contentReference[oaicite:13]{index=13}
– Mezhep kimliği: Kâdirîlik’in Sünnîlik mi yoksa Alevî‑Bektaşî karşılığı mı olduğu konusu özellikle Anadolu bağlamında tartışmalıdır. Bazı kaynaklar onu açıkça Sünnî tasavvuf ekolü olarak verirken, diğerleri Anadolu’daki kollarına Alevî etkiler olduğunu belirtmektedir. :contentReference[oaicite:14]{index=14}
– Uygulamalar ve gelenekler: Cehri zikirler, semâ, devran, topluluk biçimli ritüeller gibi pratikler nedeniyle tarikatın “gösteriye açık” yönleri eleştirilmiş; bazı akademisyenler bu uygulamaların klasik 4‑5. yüzyıl tasavvuf anlayışıyla ne kadar örtüştüğünü sorgulamaktadır. :contentReference[oaicite:15]{index=15}
– Günümüzdeki rolü ve dönüşümü: Tekke ve zaviyelerin kapatılması, modernleşme, şehirleşme gibi etkenlerle beraber Kâdirîlik’in klasik formu değişime uğramış; kimi yerlerde ev sohbetlerine, sosyal cemaat biçimlerine dönüşmüştür. :contentReference[oaicite:16]{index=16}
Sonuç
Özetle, Kâdirîlik kime ait sorusunun cevabı çok katmanlıdır: tarihsel kurucusu Abdülkâdir Geylânî’ye ait bir tarikât olarak doğmuş, Sünnî temeller üzerine şekillenmiş ve geniş coğrafyalara yayılmıştır. Günümüzde ise farklı coğrafyalarda, farklı kollarla, değişen biçimlerde varlığını sürdüren bir tasavvufi yol olarak, mensuplarının kimliğinde hayat bulmaktadır. Bu yönüyle Kâdirîlik hem tarihsel bir miras hem de yaşayan bir gelenektir.
::contentReference[oaicite:17]{index=17}